کم خونی

مقدمه 

افراد با هر سن،نژاد وملیتی در زندگی خود می توانند به کم خونی دچار شوند. انواع مختلفی از آنمی وجود دارد که هریک می توانند بیماری های مختلفی را ایجاد کنند؛ برخی از انواع آن معمول است و برخی به ندرت رخ می دهد. برخی از انواع آن به قدری خفیف هستند که تاثیری در زندگی فرد نمی گذارند، ولی برخی از انواع آن شدید هستند. همه انواع کم خونی یک نقطه مشترک دارند: همه روی خون تاثیر می گذارند و در نهایت بر سلامت عمومی بدن تاثیر می‌گذارند.

عوارض

به کاهش تعداد گلبول های قرمز، هموگلوبین و یا هماتوکریت کم خونی اطلاق می شود. گلبول های قرمز شامل هموگلوبین هستند و از آنجایی که هموگلوبین ها پروتئین هایی هستند که در انتقال اکسیژن نقش دارند؛ لذا انتقال اکسیژن به بافت ها کاهش یافته و موجب اختلال در کارکرد طبیعی بدن خواهد شد. اغلب افراد مبتلا به این اختلال از احساس سستی، خستگی مزمن، احساس کسالت عمومی و برخی اوقات هم ناتوانی در تمرکز شکایت دارند. 

از جمله علائم بالینی کم خونی می توان به ضعف، خستگی، بی حسی، رنگ پریدگی پوست، زبان، مخاط داخل لب و پلک ها، التهاب مخاط دهان، کم رنگ شدن ناخن ها، ناخن قاشقی، سرگیجه، کاهش تمرکز، اختلال رفتاری، تهوع شدید، سردی اندام های انتهایی، خواب رفتگی و مورمور شدن دست ها و پاها، ریزش مو، تنگی نفس، ضربان نامنظم یا تند قلب و تمایل به مصرف مواد غذایی بی ارزش اشاره کرد.

تشخیص

1. پزشک در ابتدا برای تشخیص کم خونی سوالاتی از شما می پرسد از قبیل:علائم و نشانه هایی که دارید و مدت زمانی که آن ها را می بینید. 

2. توجه به رژیم غذایی شما جهت اطمینان از مصرف مواد غذایی مناسب (به ویژه مواد غذایی سرشار از آهن) 

3. داروها و مکمل هایی که مصرف می کنید. 

4. مشکلاتی که در دوران قاعدگی و بارداری داشته اید. 

5. آیا این بیماری در خانواده ی شما وجود داشته است؟ 

ممکن است پزشک تست های فیزیکی را نیز از بیمار بگیرد تا نوع کم خونی را تشخیص دهد. بررسی رنگ پوست، لثه، وضعیت ناخن ها، بیماری های عفونی، میزان خونریزی هایی که داشته اید و انجام تست های لازم برای اطمینان از عدم خونریزی داخلی از جمله اقداماتی است که احتمالاً پزشک انجام خواهد داد.

درمان دارویی  

برای هر نوع کم خونی نباید آهن مصرف کرد. فقط در مواردی که علت کمبود آهن است باید مکمل آهن مصرف کرد. آهن می تواند به صورت های مختلف مانند قرص، کپسول، شربت، قطره، آمپول و ترکیبات مکمل که حاوی آهن هستند مانند فیفول تجویز شود. بهترین جایگزین برای کم خونی فقرآهن قرص های فروس سولفات می باشد. بهتر است این قرص با معده خالی مصرف نشود و مصرف آن همواره با فرآورده های لبنی نباشد. برای رفع یبوست ناشی از مصرف آهن از سبزیجات، میوه ها و مصرف 8-6 لیوان آب درطول روز استفاده شود. از مصرف فرآورده های تزریقی آهن خودداری شود مگر با نظر متخصص.                         

ویتامین B12 یا اسید فولیک نیز تجویز می شوند، زیرا این دو فاکتور برای برای بلوغ طبیعی گلبولهای قرمز لازم هستند.

درمان دارویی  

برای هر نوع کم خونی نباید آهن مصرف کرد. فقط در مواردی که علت کمبود آهن است باید مکمل آهن مصرف کرد. آهن می تواند به صورت های مختلف مانند قرص، کپسول، شربت، قطره، آمپول و ترکیبات مکمل که حاوی آهن هستند مانند فیفول تجویز شود. بهترین جایگزین برای کم خونی فقرآهن قرص های فروس سولفات می باشد. بهتر است این قرص با معده خالی مصرف نشود و مصرف آن همواره با فرآورده های لبنی نباشد. برای رفع یبوست ناشی از مصرف آهن از سبزیجات، میوه ها و مصرف 8-6 لیوان آب درطول روز استفاده شود. از مصرف فرآورده های تزریقی آهن خودداری شود مگر با نظر متخصص.                         

ویتامین B12 یا اسید فولیک نیز تجویز می شوند، زیرا این دو فاکتور برای برای بلوغ طبیعی گلبولهای قرمز لازم هستند.

عوامل موثر بر افزایش جذب آهن

✔️اسید سیتریک و آسکوربیک اسید (Vit C)؛ از منابع آن می¬توان به آلو، خربزه، ریواس، انبه، گلابی، طالبی، گل کلم، سبزی ها، آب پرتقال، لیمو ترش و شیرین، سیب و آناناس اشاره کرد. 

✔️اسید مالیک و تارتاریک اسید که در هویچ، سیب زمینی، چغندر، کدو تنبل، گوجه فرنگی، کلم پیچ و شلغم اشاره کرد. 

✔️فرآورده های تخمیری مثل سس سویا 

یکی از مهم ترین اقدامات برای پیشگیری از کم خونی فقرآهن آموزش تغذیه به منظور ایجاد تعادل و تنوع در برنامه غذایی روزانه است. اساس آموزش تغذیه برای پیشگیری از کم خونی فقرآهن بر این اصل استوار است که در وعده های غذایی افزایش دهنده های جذب آهن و همچنین آهن هم مصرف شود و یا اینکه از مصرف کاهش دهنده های جذب آهن مانند چای همراه با غذا و یا بلافاصله پس از غذا خودداری شود. روش دیگر استفاده از جوانه غلات و حبوبات است که موجب افزایش آهن قابل جذب در مواد غذایی می شود. وقتی غلات جوانه می زنند Vit C در آنها افزایش می یابد و میزان تانن و اسید فیتیک کم می شود. مثلا جوانه زدن بعضی از غلات و حبوبات مثل ماش و عدس به مدت 48-24 ساعت می تواند جذب آهن را تا 2 برابر افزایش دهد.

درمان تغذیه ای 

در رژیم غذایی روزانه آهن به دو فرم Heme و Non Heme یافت می شود که آهن هم بیش تر در منابع حیوانی مثل گوشت قرمز، ماهی و جگر یافت می شود؛ و غیرهم در منابع گیاهی مثل غلات، حبوبات و انواع خشکبار یافت می شود. آهن هم ظرفیت جذب بالایی دارد که به 30-20 درصد می رسد؛ ولی آهن منابع گیاهی حدود 8-3 درصد جذب می شود که برخلاف آهن هِم جذب آن کاملا به عوامل کاهنده مثل فیتات و عوامل افزاینده جذب مثل ویتامین C بستگی دارد. آهن موجود در تخم مرغ از ظرفیت جذب خوبی برخوردار نیست. منابع حیوانی نه تنها از منابع خوب آهن به

حساب می آیند، بلکه سبب افزایش جذب آهن غیر هم نیز خواهند شد. ویتامین C موجود در سبزیجات و میوه های تازه از دیگرعوامل افزاینده های جذب آهن غیر هم می باشد.

از جمله عواملی که باعث کاهش جذب آهن می شوند می توان به موارد زیر اشاره کرد: 

• مصرف قهوه و چای که به دلیل داشتن ترکیبات پلی فنلی و همینطور تانن سبب کاهش جب آهن غیرهم خواهند شد. هرچه چای پررنگ تر باشد، تانن آن هم بیش تر بوده و جذب آهن را بیشتر کم می کند. 

• زیاده روی در مصرف لبنیات:لبنیات منابع غنی کلسیم به شمار می آیند. کلسیم از جمله یون های دو ظرفیتی است که رقابت شدیدی در جذب با آهن داشته و هرچه مصرف لبنیات افزایش یابد، درصد جذب آهن را کم می کند. 

• مصرف بیش از حد منابع اگزالاتی: این منابع که در اسفناج، شکلات، کاکائو، ریواس، کرفس و هویج به فراوانی یافت می شود در مجرای گوارش با یون های دو ظرفیتی باند شده و درصد جذب این یون ها از جمله آهن را کم می کند.

• مصرف بیش از حد سویا: این ماده غذایی حاوی پروتئین است که مانع جذب آهن غیرهم می شود و به همین دلیل مصرف سویا با گوشت عادت غذایی غلطی است. همینطور این ماده مثل غلات حاوی فیتات بوده که خود از عوامل کاهنده جذب می باشد. 

• رژیم گیاه خواری: چون هم درصد آهن منابع گیاهی پایین است و همینطور درصد جذب آن، این افراد در صورت عدم مصرف مکمل آهن به کم خونی مبتلا خواهند شد. 

• عدم مصرف میوه های تازه: میوه ها به دلیل اینکه منبع خوب ویتامین C به حساب می آیند باعث افزایش جذب آهن خواهند شد. 

• مصرف نکردن دانه ها و مغزها: این مواد غذایی که اغلب کالری بالایی دارند، منابع خوب آهن به حساب می آیند که در صورت مصرف هم زمان با عوامل افزاینده جذب، باعث افزایش جذب آهن خواهند شد.

توصیه هایی برای افراد لاغر(قسمت دوم)

راه های درمان 

هر دلیل مشخص برای لاغری، نیازمند درمان است. بی اشتهایی با اینکه می‌تواند خود علت لاغری باشد، در اکثر موارد نشانه‌ ای از یک علت مهم دیگر است و صرفا پرداختن به حل مشکل بی‌ اشتهایی و غفلت از علت اصلی آن، بسیار خطرناک‌ تر است و باعث اتلاف وقت طلایی در رسیدن به هدف می‌شود. 

تنها زیاد خوردن باعث رهایی از لاغری نمی‌شود. فعالیت باید تعدیل شود و مشاوره روانی در صورت نیاز آغاز گردد. حمایت تغذیه ای و تغییر رژیم در مرحله درمان و پس از آن لازم خواهد بود.

 

برای افزایش وزن موارد زیر توصیه می شود:  

_بررسی دقیق شرح حال و آشکار شدن عادات غذایی و دریافت های تغذیه ای و متعاقب آن افزایش دریافت مواد غذایی و تعدیل فعالیت بدنی 

_ حمایت های تغذیه ای و مشاوره روانی 

_ افزایش میان وعده ها و مصرف اغذیه ای که حجم کم دارند، اما کالری بسیار زیادی داشته باشند.  

_ چربی ها بیش از دو برابر کربوهیدرات ها و پروتئین ها کالری و انرژی دارند، بنابرین افزایش مصرف چربی می تواند به سرعت در فرد تغییر ایجاد کند. اولین کاری که باید انجام داد، رعایت یک رژیم غذایی متعادل است. تعادل در مصرف کردن پروتئین، کربوهیدرات و چربی‌ها (مانند اشباع نشده، روغن زیتون، روغن کانولا، پسته، بادام و گردو) است.

رژیم درمانی

1_ برای افزودن کالری به بدن باید نیازی نیست موادغذایی سرشار از چربی و یا شکر مصرف کنید. بلکه روی موادغذایی سرشار از کالری، ویتامین و مواد معدنی تمرکز کنید. هرچند مصرف چربی بیش از حد برای افزایش وزن سالم توصیه نمی‌شود، اما باید چربی‌های مفید مانند میوه مغزدار، آواکادوو، زیتون و ماهی‌های چرب را به رژیم غذایی خود اضافه کنید. 

2_روزانه حداقل سه وعده متعادل و کامل غذایی یعنی صبحانه، ناهار و شام را دریافت کنید. از هیچ کدام از وعده ها نباید صرف نظر کنید .صبحانه باید کامل باشد. در طی روز از تنقلات میل شود. اگر برای برخی افراد کم خوردن راحت تر باشد وعده های غذایی مکرر بیش از سه بار در روز مصرف شود (دفعات وعده های غذایی را به 5 تا 6 وعده در روز افزایش دهند). 

3_تنوع غذایی را رعایت کرده و در برنامه غذایی روزانه از انواع گروه های غذایی شامل نان و غلات سبزی ها و میوه ها شیر و لبنیات گوشت و حبوبات وتخم مرغ و چربی ها و روغن ها استفاده کنید.  

4_به جای استفاده از یک نوع آب میوه از مخلوط آب میوه‌ها که حاوی کالری بیشتری است، مصرف کنید.  

5_پروتئین‌هایی را مانند تن ماهی، سینه مرغ، بوقلمون، گوشت‌های بدون چربی، میوه و سبزی که برای ایجاد توده عضلانی موثر در رژیم غذایی خود بگنجانید. 

6_در حداقل یک وعده غذایی کربوهیدرات مانند سیب زمینی، برنج، ماکارونی، نان مصرف کنید.

7_تحت نظر یک متخصص به ورزش که یکی از بهترین رو‌ش‌های تناسب وزن است بپردازید. 

8_نیم ساعت قبل و پس از وعده غذایی از مصرف نوشیدنی پرهیز کنید، زیرا خوردن مایعات بیش از حد باعث ایجاد سیری و کاهش اشتها می‌شود.

9_به جای مصرف آبگوشت، سوپ حاوی عدس، نخود، لپه و سوپ کرم دار میل کنید. 

10. پودر شیر را به آرد برنج، تخم مرغ، اغذیه پختنی و پوره سیب زمینی هنگام طبخ غذا بیفزایید.

11. مصرف شیر به خصوص فاقد چربی را بالا ببرید. شیر حامل پروتئین زیاد و موادمغذی لازم است. برای افزایش کالری و پروتئین بدن به هر لیوان از شیری که میل می کنید مقداری پودر شیر خشک اضافه کنید. یکی از موثرترین و آسا‌ن‌ترین روش‌های افزایش وزن مصرف شیرموز است. روزی یک لیوان شیر با یک قاشق غذاخوری عسل میل کنید. 

12. انواع میوه های خشک شده نظیر کشمش، خرما، آلو و زرد آلوکالری بالایی دارند. این مواد را به صورت تنقلات روزانه یا اضافه کردن به غذا مصرف کنید.  

13. سالادها معمولا کالری کمی دارند، اما اضافه کردن موادی مانند پنیر، نخود، تخم آفتابگردان، کشمش و روغن های مایع نباتی مثل روغن زیتون بر کالری آنها می افزاید.  

14. مغزها کالری و چربی بالایی دارند و تنقلات خوبی محسوب می شوند.

15. دسرهایی که ارزش غذایی و کالری بالایی دارند نظیر نان شیرین، نان با موز، کلوچه هویج دار، بستنی و کیک های تهیه شده از آرد جو میل کنید.  

16. همراه با غذا زیتون مصرف کنید. 

17. در وعده صبحانه غذاهای پر انرژی مثل عسل، مربا، کره، خامه و سرشیر استفاده کنید.  

18. در صورت بی اشتهایی از انواع چاشنی ها (آبلیمو، آب نارنج، آبغوره و سبزیجات معطر) جهت تحریک اشتها همراه غذا استفاده کنید.  

19. کافیین احساس گرسنگی را مهار می کند. بنابراین انواع آبمیوه ها و شیر را به جای چای و قهوه بنوشید.  

20. غذارا به خوبی بجوید. این کار باعث بهینه سازی سیستم گوارشی و دریافت حداکثری کالری می‌شود.  

21. خوردن انبه و یا شیر انبه را به طور روزانه نیز در برنامه غذایی خود قرار دهید.

درمان دارویی 

به هرگونه تبلیغاتی که افزایش وزن را بواسطه ی مکمل ها توصیه می کنند توجه نکنید. به نوع غذایی که مصرف می کنید دقت نظرداشته باشید.

توصیه های غذایی برای افراد لاغر (قسمت اول)

مقدمه 

برخلاف باور عمومی عاملی به نام وزن ایده آل وجود ندارد. برای هر میزان از قد و ساختمان بدنی محدوده مطلوبی وجود دارد که در آن بروز بیماری

و مرگ به حداقل می رسد. کاهش وزن خفیف با خطرات جدی سلامتی همراه نیست، اما افراد بسیار لاغر فاقد منبع انرژی در بدن بوده و مستعد

ابتلا به بیماری ها هستند. 

این افراد اغلب احساس سرما می کنند. چرا که چربی کافی در بدن ندارند. همانطور که چاق شدن خطرناک است، طبق بررسی های انجام

شده افرادی که در سن 50 سالگی وزن متعادلی دارند نسبت به افراد با کاهش شدید وزن بیشتر زندگی می کنند.

تعریف بیماری و عوارض 

درصد کمی از مردم از لاغری رنج می‌برند و درصدد اضافه کردن وزن خود هستند. فردی که 15 تا20 درصد زیر وزن نرمال و طبیعی متناسب با قد

قرار می‌گیرد، کم وزن تلقی می‌شود. بر طبق تعریف وجود 15 درصد یا بیشتراز آن، کمتر بودن وزن نسبت به حد پایین وزن طبیعی لاغری نامیده

می شود.  

همان طور که چاقی خطرناک است، لاغری زیاد هم ممکن است افراد را مستعد ابتلا به بیماری‌های متعدد کند که یکی از آن‌ها ضعیف شدن

سیستم ایمنی بدن است و بدن را مستعد ابتلا به عفونت‌ها و مشکلات می‌کند. علاوه بر آن بیماری افراد لاغر نسبت به بقیه دیرتر بهبود پیدا

می‌کند. 

اگر لاغری در اثر تغذیه نامناسب باشد با عوارضی همراه است. به عنوان مثال رژیم غذایی طولانی مدت می تواند باعث بروز ناباروری در زنان

شود. در زنانی که در هنگام لاغری حامله باشند عوارضی مانند کم خونی، مشکلات قلبی ریوی و خطر بالای مسمومیت حاملگی ممکن است

روی دهد. فرزندان این مادران اغلب نارس بوده، وزن تولد پایینی دارند و روند رشد و تکامل در آنها اهسته است.  

افراد لاغر درمعرض کمبودها و برخی بیماری ها قرار می گیرند که برخی از آنها عبارتند ازکمبود ریزمغذی ها و عوارض آن مانند کم خونی، کمبود

کلسیم، پوکی استخوان، کمبود روی و...، ضعف سیستم ایمنی و به دنبال آن رخداد بیشتر بیماری ها، طولانی شدن مدت بیماری، خستگی،

ضعف جسمی، کاهش کارآیی ذهنی و تمرکز حواس. این افراد ضمن انجام بررسی های لازم وشناسایی علت لاغری برای مراقبت های تغذیه

ای باید به مشاور تغذیه ارجاع داده شوند.

عوامل بوجود آورنده 

سوتغذیه ناشی از کمبود دریافت مواد غذایی

اختلالات سوجذب و عدم بهره گیری مناسب از غذای دریافتی بیماری های عفونی، انگلی، گوارشی، متابولیک و.... که سبب دفع مواد غذایی یا

افزایش میزان سوخت و ساز و نیاز به انرژی بیشتر می شوند.

بالغین اگر برنامه غذایی نامنظم و به ویژه فعالیت ورزشی شدیدی داشته باشند در معرض کاهش وزن قرارمی گیرند. برخی از نوجوانان و افراد

بالغ به دلیل مشغله زیاد خوراک مناسبی ندارند.  

بی اشتهایی ناشی از عوامل عصبی، روانی یا فیزیولوژیک 

نحوه تشخیص 

ارزیابی علت و میزان کاهش وزن قبل از شروع برنامه درمانی بسیار مهم است. آزمون های طبی گسترده، بررسی شرح حال بیماری، ارزیابی

چربی بدن و اندازه گیری های بیو شیمیایی نشان می دهد که چه اختلالاتی به کم وزنی می انجامد.

به طور کلی چنانچه عدد BMI کمتر از 18.5 باشد فرد مبتلا به سوتغذیه و لاغر محسوب می شود.